آشوب، یا آنچه در لاتین Chaos خوانده می شود چیست؟
در مبحث واژگان این کلمه انسان را به یاد بی نظمی می اندازد. به یاد حالتی که هیچ چیز بر سر جای خود نباشد.
اما واقعا چنین است؟!
مطالعه در مورد این مبحث در حقیقت از مطالعات ھواشناسی شروع شد.چندی از دانشمندان ھواشناسی مشغول مطالعه در مورد شرایط جوی و تاثیر موارد مختلف بر ھوای جھان و منطقه بودند. آنان به مدت دو سال مشغول مطالعه ھوای یک منطقه خاص دارای آب و ھوای نسبتا بی تغییر و کاملا معتدل بودند و تمامی تغییرات را ثبت می کردند. یکدستگاه ثبت نمودار تغییرات جوی ھر روز راس ساعت شش صبح روشن می شد و نمودار تغییرات را تا شش بعد از ظھر ثبت می کرد. اما در پاییز سال دوم ناگھان نمودار این تغییرات به طرز عجیبی عوض شد.
یعنی نموداری مغشوش به ثبت رسید که نشانه بروز تغییرات شدید جوی بود، اما آن چه به چشم دیده می شد نشانی از تغییر در خود نداشت. دانشمندان شروع به مطالعه در این مورد کردند تا دلیل این تغییر را دریابند اما متوجه ھیچ چیز نشدند. پس از پاییز ھمه چیز دوباره عادی شد. این امر آنان را بر آن داشت تا یک سال دیگر مطالعات خود را در آن محل ادامه دھند. در پاییز سال بعد آنھا ھمه چیز را تحت نظر داشتند. در این سال نتیجه مشاھدات خود را پیدا کردند. در نزدیکی آن محل دریاچه ای بود که گروھی از پرندگان مھاجر در پاییز به آنجا می رفتند. آن چه باعث تغییر شدید در نمودار می شد ھمین پرندگان بودند. پرواز دسته جمعی این پرندگان باعث می شد تا حرکت بال ھای آنان فشاری بر جو بیاورد و این فشار به مولکول ھای کناری ھوا منتقل می شد و نھایتا به سنسور ثبت نمودار دستگاه می رسید.
یکی از دانشمندان کنجکاو در پی آن شد که متوجه شود اگر این پرندگان آنجا نبودند چه می شد. وی با استفاده از یک برنامه کامپیوتری موقعیت منطقه را شبیه سازی کرد و برنامه را یکبار با حضور پرندگان و یکبار بدون حضور آنان اجرا کرد. ھنگامی که پرندگان وجود داشتند کامپیوتر شرایط را دقیقا ھمان طور که در واقعیت بود نشان داد. اما بدون حضور پرندگان طوفانی بزرگ در منطقه شکل می گرفت که باعث تخریب تقریبا 12 ھکتار از آن منطقه می شد. در حقیقت پر زدن آن پرندگان باعث می شد که شرایط شکل گیری این طوفان پیش نیایند...
پس از مطالعات جدی تر و عمیق تر و شبیه سازی جو جھان آنان به نتیجه ای رسیدند که مھم ترین شعار نظریه آشوب (اثر پروانه ای) نام گرفت:
"پروانه ای در آفریقا بال می زند و گردبادی در آمریکای جنوبی شکل می گیرد".
فشاری که بال زدن پروانه بر اتمسفر می آورد شاید بسیار ناچیز باشد، اما فرایند تشدید باعث میشود که این فشار ناچیز و اندک به مرور و پس از طی مسافتی تبدیل به یک طوفان عظیم شود.
در جای دیگری، گروھی از دانشمندان علم ژنتیک مشغول مطالعه بر نقشه ژنتیکی قورباغه ھا بودند. آنان سعی داشتند تا نقشه ژنتیکی این موجودات را تھیه کنند و از آن در راه پیشرفت دانش ژنتیک استفاده کنند. برای جلوگیری از زاد و ولد قورباغه ھا و کنترل وضعیت آزمایشگاھی آنان تصمیم گرفتند که تنھا از قورباغه ھای نر استفاده کنند. پس از حدود یک سال مطالعه ناگھان چیزی غریب اتفاق افتاد. روزی آنان متوجه شدند که پنج قورباغه به تعداد قورباغه ھا افزوده شده است!
پس از مطالعه متوجه شدند که برای جلوگیری از انقراض نسل، در قورباغه ھا جھش ژنتیکی اتفاق افتاده است و این گروه از قورباغه ھا شش ماه از سال را نر و شش ماه را ماده اند. در فاصله تغییر جنسیت آنان در بدنشان، تولید مثل می کنند. و این امر باعث ایجاد شعار مھم دوم نظریه آشوب گشت: "زندگی برای بقا راه خود را خواھد یافت".
این نظریه در ابتدا یک نظریه بود (hypothesis). اما مطالعات بعدی آن را به یک تئوری تبدیل کرد و مطالعات بیشتر آن را به حد علم نیز رساندند. به طوری که امروزه از آشوب در معماری و عمران نیز استفاده می شود. چرا که یکی از اصولی که این علم بیان می کند این است که ھیچ چیز قابل پیش بینی نیست. به دلیل این که حیات راه خود را خواھد یافت. حتی اگر با دقت بسیار زیاد شرایط را کنترل کنیم، به این دلیل که خود ما نیز جزئی از مساله ھستیم، دچار اشتباه خواھیم شد.
آشوب دقیقا چیست؟
نظریه آشوب شاخه‌ای از علم ریاضی است که به بررسی سیستمهای بسیار پیچیده‌ای می‌پردازد، که در خروجی آنها، با اعمال تغییرات کوچک (و ظاهراً قابل اغماض)، تغییرات بزرگی حاصل میشود. به بیان دیگر، پدیده‌هایی اتفاقی (Random) که تاکنون با عجز و ناتوانی، دلیلی برای آنها نمی‌یافتیم، به کمک نظریه آشوب، توجیه می‌شوند، نظریه آشوب، بر پایه‌های ریاضی، فیزیک و حتی فلسفه استوار است، هر یک از این علوم، با ابزارهای خود این نظریه را بررسی و اثبات کرده‌اند. برگرفته از: www.wikirahnama.com متن کامل مقاله متن کامل مقاله در این سایت] نظریه آشوب پدیده جدیدی نیست، قانون علت و معلول در آن پا برجاست، فقط با ابزارهایی متفاوت، علت‌های بسیار بیشتری را برای یک معلول بررسی می‌کند.
اگر فقط ذره‌ای در هر سوی این بازه جابجا شود همه چیز به بی‌نهایت می‌رود! یک بار به هم خوردن بالهای یک پروانه کافیست تا شما با یک رفتار آشوبگونه روبرو شوید. این رفتار به آرامی به آشوبگونگی میل نمی‌کند بلکه سیستم از نقطه‌ای ناگهان به سمت بی‌نهایت می‌رود. آیا در طبیعت پدیده‌ای – مثلاً دانه‌های برف یا کریستال‌ها – وجود دارد که در قالب ابعاد کلاسیک طبیعت که تا به امروز می‌شناختیم نگنجد؟ پدیده‌هایی مثل دانه برف دارای ویژگی جالبی به نام خود متشابهی هستند به این معنا که شکل کلی شان از قسمت‌هایی تشکیل شده است که هرکدام به شدت شبیه به این شکل کلی هستند. ایده اصلی آشوب تعریف رفتار سیستمهای مشخصی است که شدیداً به شرایط اولیه شان حساسند. ادوارد لورنتز در دهه ۶۰ میلادی اعلام کرد که معادلات دیفرانسیل می‌توانند خاصیت فوق را داشته باشند. این ویژگی اثر پروانه‌ای نام گرفت.
ادامه مطلب را در قسمت دوم بخوانید
